Klassement

Met een zware klap laat auteur Jelle Boonstra (1957) zijn boek op tafel vallen: 1,2 kilo, 350 foto’s en een tot de verbeelding sprekende levensloop én carrière. In het filmpje op Facebook laat de auteur, journalist en jinglekenner/-verzamelaar de pagina’s langs zijn duim glijden. ‘Pageturner’, reageer ik online, bij wijze van grap. Zondagavond 23 november, anderhalve dag nadat ‘Bart! De Van Gogh van de jingles’ bij mij in de brievenbus valt, heb ik het boek uit. En niet alleen omdat ik Radiotrefpunt een recensie heb beloofd. Mijn flauwe woordgrapje blijkt dus op waarheid te berusten. Bart van Gogh (24 juli 1959) is de hoofdpersoon van een kloeke pil die zich als een spannend jongensboek laat lezen. Dat zou een beetje uitgever op de achterflap kunnen zetten, maar het is ook echt zo. Bart is de telg van een uit Nederlands Indië in Den Haag terechtgekomen gezin, zoals er zovele zijn die hebben moeten vluchten voor het bewind van Soekarno. Jochies die net een paar jaar ouder zijn, spelen rond zijn geboortetijd in de talloze ‘Indo-bandjes’ die de rock ‘n’ roll in Nederland introduceren en van grote invloed zijn op de muzikanten die rond 1965 aan het puberen slaan en zorgen dat Den Haag, stevig geholpen door Radio Veronica, Bietstad Nummer 1 van Nederland wordt. Met muziek heeft Bart niet bijzonder veel, vertelt hij in het boek, maar met radio des te meer. Hij luistert veel radio, maar behoort tot degenen die de juist oren spitsen als de muziek is afgelopen. Wat doet en zegt de presentator/deejay, hoe klinken de reclames en hoe klinkt de verdere vormgeving van de radiozender. Als jonge jongen al zuigt hij de indrukken in zich op. De LP ‘The Who Sell Out’ is in 1967 een openbaring. De Britse groep heeft de originele jingles van Radio London tussen de nummers door op de plaat geperst en heeft fake reclames gemaakt voor Heinz Baked Beans, Rotosound Strings en Charles Atlas. Op 15-jarige leeftijd al, de zeezenders zijn nog niet eens officieel verboden, zit Bart in 1974 achter de microfoon bij de eerste generatie landpiraten, die vooral vanuit zijn woonplaats Den Haag opereren. Als hij zich meldt bij de ziekenomroep RANO wil Bart ook daar snelle en flitsende Top 40 Radio maken, maar de baas – de latere NCRV-programmamaker Govert van Brakel - stuurt hem op pad om bij de ziekenhuisbedden de verzoekjes op te halen. ‘Dát is dus je doelgroep, Bart’. Een wijze les. Rond deze tijd leert Bart zichzelf onder meer via spraaklessen zijn stevige Haagse accent af omdat hij weet dat ABN een vereiste is in het vak waarin hij verder wil. Dat is niet langer als deejay, maar als maker van reclamespotjes en jingles. Beeldend beschrijft Boonstra het verblijf van Bart van slechts twee weken aan boord als nieuwslezer van de Mi Amigo, de Vlaamse zeezender die na het verdwijnen van Veronica en Noordzee geruime tijd redelijk populair blijft in het Nederlandse taalgebied. De jonge en tengere Bart valt op door zijn zware stemgeluid, maar meer nog door de medische aandoening die hem zogeheten clusterhoofdpijnen bezorgt. Als het medisch niet onderlegde boordpersoneel het gevoel heeft dat Bart op zeker moment aan het doodgaan is, wordt bepaald dat hij hoe dan ook van boord moet. Ten eerste omdat hij dringend medische hulp nodig lijkt te hebben, ten tweede omdat een sterfgeval aan boord direct het einde zou betekenen van de zendpiraat die tot dan toe door de Belgische overheid werd gedoogd. Eind jaren zeventig is Bart al letterlijk dé stem van de vrije radio in Den Haag. Formeel zijn Centraal, Radio Stad Den Haag en de HIRO elkaars concurrenten, maar Bart maakt vanuit zijn huisstudiootje spots voor alle drie. Een ‘eyeopener’ is het bezoek aan Ferry Maat die hem op de TROS-donderdag bij Hilversum III laat zien hoe hij twee platen die in dezelfde toonsoort staan op elkaar aansluit. Ook van groot belang voor de manier waarop jingles kunnen worden ingezet om uiteenlopende platen in elkaar te laten overgaan. Bart mag regelmatig wat dingen inspreken voor de TROS en voor de VOO (Veronica), maar komt er niet echt aan de bak. Volgens Jeroen van Inkel vanwege de – op zich niet heel vreemde – gewoonte om facturen te sturen voor zijn inspreekwerk. Kennelijk hebben de bazen liever de stemmen van de mensen die dit gratis doen. Via veel omwegen wordt Bart begin jaren tachtig uiteindelijk de tweede man van Top Format, het bedrijf van Ren Groot, die zich al vanaf begin jaren zeventig, nog in de tijd van zeezender Radio Noordzee, had bezig gehouden met vooral het maken van reclamespotjes. Gesproken én ingezongen. Jingles kon je bij Top Format ook bestellen, maar rond de tijd dat Bart er terecht kwam, waren de Hilversumse omroepen die interesse hadden net allemaal voorzien - EO, VARA en VPRO hadden geen interesse – en vel meer smaken waren er niet, zo leek het. Jeroen van Inkel, deejay bij de flitsende Amsterdamse piraat Decibel, wees Groot er echter op dat Nederland inmiddels bulkte van de etherpiraten, die allemaal wel interesse hadden in jingles. Hijzelf niet in het minst. Daar viel dus geld te verdienen voor Top Format. Groot wilde eerst Van Inkel zelf binnenhalen als nieuwe medewerker, maar die haakte af – hij moest in dienst en was bovendien liever deejay dan producer – en zo kwam Bart van Gogh in beeld. Muzikaal onderlegd en dankzij zijn piratenverleden ervaren in het schrijven van teksten op maat vindt Van Gogh al snel zijn weg. Met veel gevoel voor sfeer beschrijft Boonstra hoe Bart van Gogh lange dagen en nachten maakt om zijn producties niet honderd procent, maar duizend procent perfect af te leveren. Opnemen met professionele zangers als Edward Reekers en Pim Koopman van Kayak, Hans Vermeulen en Jody Pijper. Top Format wordt internationaal een grote naam via het Amerikaanse jinglebedrijf JAM, dat het werk van Ren Groot en vooral Bart van Gogh enorm kan waarderen. In Nederland kost een nieuw jinglepakket van de TROS in 1987 zo’n 400.000 gulden omdat de omroep niet alleen 650 basisjingles laat maken – elk programma, elke presentator, maar ook vele rubrieken binnen programma’s krijgen hun eigen jingle, zoals Jan van Ditmars die in de CD Show elke week vijf minuutjes CD-nieuws voorleest en Jan Pelleboer die op donderdagmiddag het weerbericht voorleest. En een eenmalig programma met alle nummer 1-hits uit de jaren zestig: hup, een eigen gezongen jingle. Toen het pakket eenmaal klaar was, besloot de TROS tot drie keer toe het gezongen logo te veranderen: ‘Je moet bij de TROS zijn’ werd ‘De mensen die het maken’, werd ‘Doe mee met de makers’, werd ‘Je moet TOCH bij de TROS zijn’. En dat alles binnen een jaar. Hoe dan ook, kassa voor Top Format. Intussen wordt in 1988 in Nederland commerciële radio en tv toegestaan en krijgt Bart telefoon van Ferry Maat – die namens de TROS in 1987 nog dat hele pakket met die 650 jingles had begeleid. Ferry meldt dat in het diepste geheim een nieuw jinglepakket moest worden opgenomen voor een nieuwe commerciële zender, Radio 10. Hijzelf en zijn TROS-collega Jeroen Soer (ex-VARA) gaan er presenteren, Soer wordt directeur, Maat programmaleider. Niet alle prille initiatieven overleven die beginfase van commerciële radio in Nederland, maar met Radio 10 is Sky Radio die andere commerciële pionier die er in 2020 nog steeds is. Een belangrijke klant voor Bart. Niet alleen leverde Top Format de gezongen jingles, Bart is bovendien ‘station voice’ van Sky van 1995 tot 2007. Niet alleen in Amerika is Top Format bekend, ook in Duitsland (door de val van De Muur ineens twee keer zo groot), in Oost-Europa en in Scandinavië ontstaat behoefte aan het vakmanschap van Top Format. Creatieve en financiële topjaren, waarin zelden aan kantoortijden wordt gedacht en die Bart dan ook zijn eerste huwelijk kosten. Binnen Top Format verandert veel als Ren Groot met pensioen gaat en zijn zoon in de leiding terecht komt. Er worden meer nieuwe mensen aangenomen en de inbreng van oudgediende Bart van Gogh, inmiddels een vijftiger, wordt steeds vaker als ‘old school’ weggezet. Er wordt een nieuwe, onvoldoende bevredigende functie voor Bart bedacht, ‘supervisor’. In de nieuwe eeuw geeft Bart onder meer cursussen aan medewerkers van regionale omroepen en stort hij zich op de muzieksamenstelling voor diverse stations. De zestiger Bart van Gogh beziet in het nawoord zijn Leven In Jingles als zes decennia van vallen en opstaan in privé en zakelijk opzicht. Wat anderhalf jaar geleden begon als een boek dat moest dienen als naslagwerk over bijna vijftig jaar jingles in Nederland werd een veel persoonlijker boek, over een man die zich afvroeg ‘Wie zit er op een boek over mij te wachten?’. De combinatie van de levensloop van Bart van Gogh met het schrijftalent van Jelle Boonstra heeft een zéér lezenswaardig boek opgeleverd. Edwin Wendt, 23 november 2020 Boek bestellen: https://topformat.vrijeboeken.com/cart

Het is al weer een tijdje geleden dat we deel 3 hebben gepubliceerd gevuld met herinneringen aan 1967. In eerdere afleveringen stond ik ook stil bij de beluistering van Hilversum 3, die ik tot en met de donderdag destijds heb beschreven. Dus zijn we aangeland bij de vrijdag als het ging om de beluistering van Hilversum 3 in de maand oktober van 1967. Deze dag was heel versnipperd tussen de VARA, NRU, TROS, VPRO en AVRO. De VARA was als eerste er met ‘Plaatjes voor de pep’ met Piet Wielinga. Om 11 uur vervolgens de beurt voor de NRU, die KRO presentator Kees Schilperoort wat extra salaris gunde, waar tegenover de presentatie van ‘Doordraaien en verversen’ stond. Daarna was het de beurt aan de VPRO met ‘Ons kent ons’. Om half 2 ‘Help’ met om 2 uur de overname door de TROS waarin tot 3 uur plaatjes werden gedraaid, die in dezelfde week waren geperst en voor het eerst op de radio werden voorgesteld door Annet de Langen. Om drie uur in de middag vervolgens drie uur lang de AVRO op het popstation met ‘Muziekantjes’ (wetenswaardigheden uit de lichte muziek wereld), ‘Operette Varia’ en de ‘Zingende Boogie’. En ik moet heel eerlijk bekennen dat ik me van die hele vrijdag niets meer kan voorstellen en waarschijnlijk dan ook heel weinig Hilversum 3 op had staan, of mijn oren afsloot voor het slechte aanbod destijds. Een zwart jaar was 1967 voor België met de nadruk op Brussel met een enorme brand in het warenhuis Innovation op 22 mei. Er vielen bij de brand liefst 343 doden, waarbij veel slachtoffers vielen bij het uit paniek uit de ramen springen van het warenhuis. Daarnaast waren er meer dan 150 gewonden. De oorzaak van de brand is vreemd genoeg nooit bekend geworden. Het enige dat duidelijk werd is dat de blusinstallatie, aanwezig in het warenhuis, ruim onvoldoende was. Ook de brandsignalering bleek veel te veel te lijken op een belletje dat normaal te beluisteren was wanneer een groep medewerkers kon gaan lunchen. Na dit zeer trieste moment uit de Belgische geschiedenis van 1967 keren we terug naar de programmering van Hilversum 3 om ten slotte een overzicht te geven van de zaterdag, die om 9 uur een aanvang nam met de KRO en het programma ‘Djinnn’ waarin niet alleen de nieuwe muziek maar ook de moppen van Jan Blaaser. Een typisch programma dat me wel weer bekend in de oren klinkt en zeker bij het wakker worden op de zaterdagochtend werd gehoord. Jan Blaaser verscheen ook veelvuldig op de televisie in tal van programma’s en was afkomstig uit het theatergezelschap ‘St. Germain des Prés’, waarin ook Henk Elsink – een tijdgenoot van Blaaser - afkomstig was. Hij had in de jaren zestig al een lange carrière achter de rug als entertainer en acteur. Ook ging hij als conferencier het land in op feestavonden voor verenigingen en bedrijven. Vaak wordt vergeten dat Blaaser vele komische stukken heeft geschreven als ‘Potasch en Perlemoer op Vacantie’ en ‘Drie is te veel’. Het werken tot 12 uur op de zaterdagen voor ambtenaren was in de zomer van 1967, wat ons bedrijf betreft, net afgeschaft en dus was het voor sommigen genieten van muziek, reportages en ook veel aandacht voor Veilig Verkeer Nederland, dat een eigen rubriek in het drie uur durende programma had. Om 12 uur, gelijk aan de vrijdag, was er weer een programma van de Nederlandse Radio Unie te horen. ‘De wereld rond in zestig minuten’ bracht dan ook muziek uit alle windstreken ten gehore. Om 1 uur in de middag was de NCRV aan bod en was het of de tijd was blijven stil staan. ‘Ramblers Radio Reprises’ met The Ramblers onder leiding van Theo Uden Masman met muziek uit het rijke verleden. Samenstelling en presentatie Skip Voogd. Niets mis met dit programma maar het hoorde niet op Hilversum 3. Daarna kwam het programma ‘Zuidzeeserenade’ en eindelijk om 2 uur in de middag popmuziek in ‘Twienerama’, gepresenteerd door Tom Blom en de productie andermaal van Skip Voogd. Om 3 uur op de zaterdagmiddag was er het programma gericht op de Twintigers en in de presentatie van Jan Fillekers, die toen ook al aan de weg timmerde als één van de leden van de groep Farce Majeur. De dag en tevens week werd afgesloten met het ook wel te pruimen programma ‘Strictly Country Style’ gevolgd door ‘Lichtvoetig’ waar alle omroeporkesten weer uit de kast werden gehaald. Als laatste een uur sport in ‘Hier en Nu Sportshow’, een programma dat niet werd overgeslagen al was het alleen maar om te horen hoe AVC of Sportclub Genemuiden het er weer hadden vanaf gebracht in hun Zaterdag Voetbal Klasse. Een leuk incident vond op 11 augustus 1967 plaats. Toen de politieman Richard Couser, afkomstig uit de Californische plaats San José, geen toestemming kreeg de geboorte van zijn eerste kind bij te wonen, klonk hij zich met zijn handboeien aan zijn vrouw vast, tot de ziekenhuisautoriteiten toegaven. De 22-jarige Couser stond op het punt naar zijn werk te gaan, toen zijn vrouw Pernella merkte dat de baby zich aankondigde. Bij aankomst in het ziekenhuis bleek Couser de verloskamer niet te mogen betreden. De staf van de verlosafdeling het ziekenhuis had echter niet terug met de truuk van de handboeien, en voorzag de aanstaande vader van een witte jas. Moeder en dochter maakten na de bevalling het goed. Op de leeftijd van 59 jaar overleed op 14 augustus 1967 in Amsterdam de journalist Bob Wallagh. De oudere lezer zal hem misschien nog wel herinneren. Hij werd bijzonder bekend in 1946 toen hij optrad als leider van de hersengymnastiek voor de AVRO radio met de rubriek ‘Hoe is de stand Mieke?’ Wallagh was al jaren aan de reportagedienst van de AVRO verbonden en gold vóór de Tweede Wereldoorlog als een expert op het gebied van de bokssport. Hij verzorgde onder meer de redactie van het blad van de Nederlandse Boksbond. Wallagh was voor de Tweede Wereldoorlog redactiechef bij het persbureau Vaz Dias en later ook redacteur van het Hollands Weekblad. Later is hij opgetreden als een verdediger van Han van Meegeren. Hij heeft over deze schilderijenvervalser vele artikelen en boekjes geschreven. Daarover een andere keer meer. Hans Knot, 21 november 2020