De nostalgische column van Hans Knot 27 september 2025: Waarschuwingen volop

Terwijl er nog lang geen enkele beweging was te zien voor de kust van Noordwijk, waren er in februari 1964 al tal van wijzende vingers terug te vinden in de Dagbladpers en werd er ook volop vanuit Den Haag gewezen op komende maatregelen tegen de exploitanten van een platform dat radio en televisie-uitzendingen zou gaan verzorgen voor de Nederlandse westkust. Zo meldde een journalist van het Parool reeds op 6 februari dat de regering plannen had om maatregelen te nemen tegen het televisie-eiland.

Overleg was er inmiddels op grootte schaal tussen deskundigen en vertegenwoordigers van diverse ministeries om te kijken welke wettelijke mogelijkheden er waren om op te kunnen treden, waardoor het uitzenden van radio en televisieprogramma’s vanaf een kunstmatig eiland onmogelijk zou kunnen worden gemaakt. Vast stond op dat moment wel dat op grond van de toenmalige wetgeving het nemen van maatregelen niet mogelijk was. ’In Den Haag bestaat echter de indruk dat de regering Marijnen het toch zoekt in de internationale wetgeving of wellicht overweegt eigen maatregelen te nemen. De moeilijkheid is dat wanneer de regering werkelijk beslist maatregelen te nemen tegen de plannen van de Radio Exploitatie Maatschappij N.V. zij ook Radio Veronica zal moeten aanpakken.’

Tot op dat moment was de regering Marijnen, als wel die van zijn voorganger De Quay, steeds huiverig geweest om maatregelen tegen de exploitanten van Radio Veronica te nemen. Men had dit natuurlijk gemakkelijk kunnen doen door de Scandinavische landen en België te volgen, die een aanpassing in hun wetgeving hadden gemaakt, waardoor actie kon worden ondernomen en uitzendingen waren gestaakt in internationale wateren. Deze landen gingen echter verder dan het ontwerp akkoord van het latere Verdrag van Straatsburg te ondertekenen, waarin alleen gesproken werd van zenders aan boord van schepen of luchtvaartuigen, die het radioverkeer stoorden. De Nederlandse deskundigen waren er al wel achter gekomen dat de ontwerpakkoord in de toekomst geen uitkomst bood, aangezien daarin niet werd gesproken van een kunstmatig eiland. De redactie van de journalist van het Parool verwachtte dat er derhalve een aanvulling op het akkoord diende te worden voorgesteld in Straatsburg.

Een journalist van dezelfde krant wist op 15 februari 1964 te melden hoe de situatie in Den Haag ervoor stond: ‘Op het ogenblik is de stand van zaken zo, dat men nog voornamelijk op het departement van Justitie bezig is met de formulering. Daarna moeten de juridische experts van het ministerie van Onderwijs Kunsten en Wetenschappen zich er ook nog eens over buigen, alvorens het ontwerp rijp is voor behandeling in de ministerraad. Zelfs al zouden de leden van de Tweede Kamer bereid zijn op korte termijn tot openbare behandeling over te gaan, dan blijft nog de senaat, die zich niet snel laat pressen, een tijdrovend tussenstation voordat het ontwerp tot wet zal zijn verheven. Inmiddels zal men bij de REM niet stil hebben gezeten en wellicht spoed achter de verdere bouw van eiland en zendmast hebben betracht.’

Opmerkelijk was een uitspraak die half februari 1964 werd gedaan door de voorzitter van de Tweede Kamer, drs. W.K.N. Schmelzer. Tijdens het KVP Appèl, een bijeenkomst van elite leden van de toen grootste partij van Nederland, verklaarde hij dat Radio Veronica in een behoefte voorzag, niet alleen als een reclamemogelijkheid voor het bedrijfsleven, maar ook omdat de luisteraars ontspanningsmuziek wilden. Bij het overwegen van een eventuele maatregelen en bij het gebruik van eventuele radionetten kon men zijn inziens niet aan deze nuchtere feiten voorbijgaan.

Het was een wonderbaarlijk verfrissend geluid van de fractieleider van de Katholieke Volks Partij, die destijds ook nauw verbonden was aan het zuilenstelsel. Er was dan ook reden om zich af te vragen of de gedane meningsuiting van drs. Schmelzer namens het grootste gedeelte van zijn fractie gedaan was. Aangenomen mag worden dat dit niet het geval was.

Even eerder had er een televisiedebat plaatsgevonden waarin politici zich uitspraken over de door het vorige kabinet, de Quay, ingediende televisienota en bleek dat de KVP leden duidelijk waren beïnvloed door een lobby vanuit de Katholieke Radio Omroep, KRO. Wel concludeerde een journalist van de Telegraaf op 15 februari dat gezien de verklaring van drs. Schmelzer men zou kunnen verwachten dat er eindelijk eens meer beweging zou kunnen komen in de verstarde omroepproblematiek.

Eind februari 1964, toen de tussenbehandeling van de Rijksbegroting ter sprake kwam in de Eerste Kamer, heeft minister Scholtens – tussen neus en lippen door - laten weten dat de regering met een wetsontwerp bezig was tegen de plannen van de REM. In een kort na het debat verschenen artikel van de pen van de Volkenrechtsgeleerde prof. dr. J.P.A. François, in de International Spectator van 28 februari 1964, gaf deze te kennen het optimisme van de kandidaat exploitanten, dat hun van overheidswege niets in de weg zou kunnen worden gelegd, niet te delen. De schrijver achtte het mogelijk dat dit optimisme, mede in de hand gewerkt door de vooral zwijgzame houding van de Nederlandse regering, niet het zijne was en hij de regering adviseerde dat ‘grotere mededeelzaamheid inzake nuttig zou zijn.’

Professor François achtte het tevens duidelijk dat met een kunstmatig eiland in zee een volkomen onaanvaardbare rechtsvacua zou worden geschapen, wanneer zij zouden worden beschouwd als ‘niemandsland’. Hij wees er in zijn artikel tevens op, dat wanneer dergelijke eilanden – doordat ze zich buiten de territoriale wateren bevonden – onttrokken zouden zijn aan iedere rechtsgezag, deze broedplaatsen voor wandaden en een asiel voor internationaal gespuis zouden kunnen worden. Wel wees hij erop dat overal op de wereld kunstmatige platforms waren geplaatst, onder meer voor oceanografische doeleinden of voor het plaatsen van radarinstallaties, maar dat deze installaties in volle open zee waren geplaatst met toestemming en dus onder rechtsgezag van de betreffende staat waren geplaatst.

Het stond volgens de Volksrechtsgeleerde niets in de weg aan de staat, die benadeling van zijn plannen door een kunstmatig eiland wil voorkomen, maatregelen te nemen. ‘Dergelijke eilanden voeren geen vlag en er is geen staat, die hen krachtens het volkenrecht in bescherming neemt.’ Zou de kuststaat niets doen, dan zouden andere staten kunnen ingrijpen op grond van het feit, dat schepping van dergelijke rechtsvacua in de toenmalige statenwereld een bedreiging van hun belangen vormde en derhalve niet meer kon worden geduld. Professor François sloot dit deel van zijn artikel af met: ‘Het beginsel van de vrijheid van de zee eist het tolereren van dergelijke eilanden allerminst.’

In het interview met ‘Het Parool’ kwam de waarschuwende vinger richting de plannenmakers achter de REM: “Zoals er het er thans uitziet lopen de energieke plannenmakers groot gevaar hun geld in het zeewater te gooien. Constructies, gelijk zij beogen, zijn voor de internationale statengemeenschap in het algemeen, en voor de kuststaten in het bijzonder, eenmaal onaanvaardbaar.”

Maar Radio Veronica kwam ook op een andere manier naar buiten en wel met een berichtje dat men liet plaatsen in ‘Televizier’ van 22 februari 1964, waarin men de luisteraars en lezers waarschuwde voor bepaalde personen die zich voor een medewerker van Radio Veronica per telefoon voordeden. Ze stelden dan een vraag aan de getelefoneerde persoon en bij een goed antwoord werd een prijs, variërend van een grammofoonplaatje tot een bedrag van f 1000,-- in het vooruitzicht gesteld. In het persbericht stelde de leiding van Radio Veronica: ‘Wij vestigen echter de aandacht op, dat Radio Veronica nooit zulke quizprogramma’s heeft gehad of zal hebben, zodat wij U aanraden niet op deze telefonische grappen in te gaan.’

Dezelfde maand werd ook bekend dat Tony Vos, programmaleider bij Radio Veronica, dit stokje ging overdragen aan Hans Oosterhof. Tony Vos, die voor zijn tijd bij Radio Veronica al in dienst was van Philips, had een uitnodiging gekregen om bij de dochteronderneming NV Phonogram in dienst te treden als producer van Nederlandse artiesten en muzikanten voor de door de NV uitgebrachte platen op het Philips, Decca en Fontana label. Precies halverwege de maand februari verliet hij, na bijna vier jaar, ‘het station waar muziek in zit’.

In de periode rond het vertrek waren in diverse kranten en tijdschriften her en der korte en langere interviews met Tony Vos te lezen, waarbij hij over zijn tijd bij Veronica zei: “Het was toch een tijd waarin je alles kon, mocht en moest doen. Het was de tijd van de echte pioniersgeest en bijzonder leuk om mee te hebben gemaakt. Ik neem daarom ook met weemoed afscheid van Radio Veronica en vergeet niet dat ik er zesenveertig maanden lief en leed van mensen in Hilversum, aan die van boord als wel de luisteraars heb gedeeld.”

En over de overstap naar Phonogram: “Vroeger werkte ik voor de reclameafdeling van Philips en heb altijd producer annex programma opnameleider willen worden en kreeg nu de kans. En als je altijd iets gewild hebt ben je natuurlijk wel heel erg tegen jezelf als je dan toch ‘nee’ zegt. En dat laatste heb ik dan ook niet gedaan en stap dus van boord.” In sommige kranten werd zijn vertrek gerelateerd aan de eventuele komst van commerciële televisie vanaf zee. Daarop reageerde Tony Vos met: “Ik denk zeker niet dat het, bij de komst van commerciële televisie, met Radio Veronica gedaan zal zijn. Dat is beslist niet waar. Als ik het geloofde, zou ik net als een kapitein gewoon op mijn post gebleven zijn, waar ik al die tijd met zoveel plezier heb gewerkt. Ik geloof dat er voor commerciële radio altijd zal blijven bestaan. Kijk maar naar de Engelstalige uitzendingen van Radio Luxembourg dat nog steeds veel reclame heeft ondanks de opkomst van diverse commerciële televisiestations in Groot Brittannië.’

Hans Knot, 27 september 2025

Afbeelding: Rem Eiland 16 december 1964 (foto Noord-Hollands Archief, collectie Fotopersbureau De Boer)