De nostalgische column van Hans Knot 10 mei 2025: VPRO documentaire over Mussert

In de laatste week van de maand oktober 1968 werd bekend dat de leiding van de VPRO had besloten dat een documentaire over Mussert, gemaakt door de cineast Paul Verhoeven, niet uitgezonden mocht worden. Het ging om Anton Adriaan Mussert, een Nederlands politicus en ingenieur die als een van de oprichters leiding gaf aan de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland en in de jaren van de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi's.

Men schrapte de uitzending omdat de persoon van Mussert er te gunstig afkwam. Al eerder had de programmaleiding van de VPRO, destijds bestaande uit het lid van het dagelijks bestuur Jan Kassies en het hoofd van de televisiesectie Arie Kleywegt, dat het eigenlijk niet voor uitzending geschikt was. Voor de zekerheid besloten ze er een mening van buitenaf bij te betrekken in de persoon van dr. Lou de Jong, destijds directeur van het Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

De directie van de VPRO voelde er eventueel wel voor om de film toch uit te zenden, maar dan voorafgegaan door een inleiding van dr. De Jong. Deze gaf echter aan, na het zien van de film, de VPRO-leiding het advies de documentaire niet uit te zenden. In een brief aan Arie Kleywegt lichtte destijds dr. Lou De Jong zijn advies nader toe en wel omdat de persoon van Mussert er toch veel te rooskleurig afkwam.

Verhoeven, destijds nog in het begin van zijn loopbaan, had Mussert als normaal mens willen aftekenen zonder daarbij te vermelden, dat de NSB-leider eigenlijk een persoonlijkheidsstoornis had en frequent van overtuiging veranderde. En er waren verder te veel dingen te bewijzen, die allesbehalve op integriteit en idealisme wezen.

De Jong stelde destijds dat de interviews in de documentaire, waarin onder meer interviews met voormalige NSB’ers en SS’ers, beslist een misleidend beeld gaven van de persoon Mussert. Zo zou er wel vermeld zijn dat de oud SS’ers naar het oostfront waren vertrokken maar er niets was vermeld over de enorme oorlogsmisdaden die door hen waren gepleegd.

Achteraf bleek uit de documentaire totaal niets over het gegeven dat Mussert al voor 1940 zogenaamde landsverraderlijke contacten met de Duitsers had. Ook was er niets op te maken over de hulp bij de joden vervolging die hij en de NSB hadden gegeven.

De conclusie destijds van dr. Lou De Jong gaf was dat de Paul Verhoevens Mussert documentaire bij uitzending vele Nederlanders, die de bezetting hadden meegemaakt, diep zouden kwetsen en op de jongeren zeker een misleidende werking zou hebben. Een reactie van de zijde van de zendgemachtigde inzake de documentaire, de VPRO, kon niet uitblijven.

Het was het bestuurslid Kassies die stelde dat de VPRO niet twijfelde aan de integriteit van Paul Verhoeven. Reden was vooral volgens de VPRO dat er uit de documentaire allesbehalve sympathie voor de persoon van Mussert toonbaar werd. Wel was er volgens de woordvoerder sprake van het gegeven dat voor Verhoeven te weinig materiaal voorhanden was in archieven en daardoor niet een compleet beeld van Mussert had kunnen tonen.

Hans Knot 10 mei 2025